Lễ hội vật cầu nước làng Vân - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Lễ hội vật cầu nước làng Vân là một di sản văn hóa phi vật thể quốc gia độc đáo, được tổ chức 4 năm một lần tại làng Vân, tỉnh Bắc Giang. Lễ hội mang đậm nét đặc trưng của cư dân trồng lúa nước, thể hiện tinh thần đoàn kết, nâng cao sức khỏe, và cũng không kém phần cạnh tranh.

Lễ hội vật cầu nước làng Vân, tỉnh Bắc Giang là một di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được tổ chức 4 năm một lần tại làng Vân, xã Vân Hà, huyện Việt Yên. Lễ hội có những nét đặc trưng của cư dân khu vực trồng lúa nước, đồng thời thể hiện tinh thần đoàn kết, nâng cao sức khỏe nhưng vẫn không thiếu tính cạnh tranh. Để tiến hành, người làng sẽ chọn ra 16 nam thanh niên khỏe mạnh nhất, chia thành hai giáp (mỗi giáp 8 người), gọi là giáp trên và giáp dưới.

Sân đấu rộng khoảng 200m2, mặt sân đầy bùn nhão, mỗi đầu có hai cái hố để đẩy cầu xuống. Một hiệp sẽ kết thúc khi một bên thành công đưa cầu xuống hố của đối phương. Quả cầu hình tròn là dương, tượng trưng cho Mặt trời, còn lỗ cầu trên sân tượng trưng cho phần âm, âm dương hòa hợp sẽ giúp vạn sự bình yên, mưa thuận gió hòa.

Những thanh niên tham gia vật cầu được gọi là quan cầu. Đây là những thanh niên khỏe mạnh, có học vấn và phẩm chất đạo đức tốt, được người làng tin tưởng. Trước lễ hội, 20 người (gồm 16 người chơi chính và 4 dự bị) sẽ được huấn luyện đặc biệt trong nửa tháng, đồng thời tuân thủ các quy định khắt khe trong sinh hoạt.

Cầu trong trò chơi được làm bằng gỗ lim, nặng khoảng 20kg và rất trơn. Khi đã thấm mệt, quả cầu trở thành thách thức cho các quan cầu khi muốn di chuyển trên sân đầy bùn. Khi một bên lùa được cầu vào hố, trận đấu sẽ dừng trong ít phút. Đội nào ghi điểm 2 lần liên tiếp sẽ giành chiến thắng.

Tương truyền hội vật cầu làng Vân xuất phát từ truyền thuyết bốn anh em Trương Hống, Trương Hát, Trương Lừng, Trương Lẫy đi theo Triệu Quang Phục để đuổi giặc Lương. Khi chiến thắng trở về qua đầm Dạ Trạch, bọn quỷ đen ở đây ùa lên quấy phá, khiến nổ ra trận đánh lớn. Kết quả, lũ quỷ thua trận, phải quy phục đức thánh Tam Giang.

Lễ hội từ đó được tổ chức như ngày mừng chiến thắng. Năm 2022, lễ hội vật cầu làng Vân được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn phóa phi vật thể quốc gia. Cứ 4 năm một lần, lễ hội được tổ chức trong ba ngày và thu hút hàng nghìn du khách các nơi tới tham dự.

Ngoài giá trị văn hóa, lễ hội vật cầu làng Vân còn là một dịp để người dân địa phương thể hiện sức khỏe, tinh thần đoàn kết và lòng hiếu khách. Lễ hội cũng góp phần quảng bá hình ảnh du lịch của tỉnh Bắc Giang, thu hút khách du lịch trong và ngoài nước.

Để bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội, chính quyền địa phương và người dân làng Vân đã thực hiện nhiều biện pháp như: xây dựng nhà văn hóa để trưng bày hiện vật, hình ảnh liên quan đến lễ hội; lập hồ sơ di sản văn hóa; bổ sung vào chương trình giáo dục địa phương...

Lễ hội vật cầu làng Vân không chỉ là một di sản văn hóa quý giá mà còn là một hoạt động văn hóa, thể thao độc đáo. Lễ hội góp phần làm phong phú thêm kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam, đồng thời thúc đẩy phát triển du lịch và kinh tế - xã hội địa phương.

Du khách đến với lễ hội vật cầu làng Vân sẽ được chiêm ngưỡng một hoạt động dân gian đặc sắc, mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. Lễ hội cũng là dịp để du khách trải nghiệm các hoạt động văn hóa, thể thao, ẩm thực và hòa mình vào không khí lễ hội sôi động.